Integracja sensoryczna | Jak wykorzystać maty ORTO w integracji sensorycznej

Integracja sensoryczna

Integracja sensoryczna to ostatnio bardzo modne hasło, choć jak się okazuje wcale nie takie nowe. W Internecie znajdziemy wiele gabinetów oferujących terapię i rozwój naszych pociech. Tymczasem wiele rzeczy można zrobić w zaciszu własnego domu przez zabawę z dzieckiem. Nie jest to wcale trudne! Potrzeba trochę czasu i chęci. Oczywiście nie zastąpi to zajęć prowadzonych przez specjalistę, ale z pewnością pomoże dziecku w codziennym funkcjonowaniu. Większość tych aktywności jest ogólnorozwojowa, więc mogą ją wykonywać również te dzieci, które nie mają żadnych problemów z przetwarzaniem sensorycznym. Ale zacznijmy od początku. 

Co to jest integracja sensoryczna?

Integracja sensoryczna (SI – ang. sensory integration) mówiąc najprościej to zdolność dziecka do odczuwania i reagowania na informacje dostarczane z własnego ciała i otoczenia. Proces integracji sensorycznej opisała bardzo szeroko badaczka tej tematyki dr A. J. Ayres. Według niej: „integracja sensoryczna, to możliwość rejestrowania informacji ze świata zewnętrznego przez narządy zmysłów ich przetwarzanie w ośrodkowym układzie nerwowym i wykorzystanie do celowego działania”. Chodzi zatem o zachodzący w układzie nerwowym proces organizacji wrażeń zmysłowych - wzrokowych, słuchowych, dotykowych, pochodzących z ruchu i grawitacji, węchowych, smakowych, które dochodzą do człowieka. Daje on nam możliwość, aby prawidłowo odbierać i zarazem interpretować bodźce zmysłowe, dzięki czemu możemy adekwatnie reagować do zaistniałych sytuacji życiowych.

Sam proces budowania integracji sensorycznej zaczyna się już w okresie płodowym, choć najbardziej intensywnie przebiega w pierwszych 3 latach życia i trwa do około 7 roku życia. U większości dzieci integracja sensoryczna rozwija się w sposób naturalny, między innymi dzięki zabawom. Jednak niektóre badania pokazują, że kłopoty z integracją zmysłów może mieć dziś nawet 15–45% dzieci. Przejawia się to głównie w różnych trudnościach w funkcjonowaniu dziecka, np.  problemy z rozwojem motorycznym, umiejętnością skupienia i uczenia się, czy rozwojem emocjonalnym.

Czynniki mogące zwiększyć ryzyko wystąpienia zaburzeń integracji sensorycznej

Jest kilka czynników, które mogą zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia zaburzeń integracji sensorycznej. Należą do nich między innymi:

• długotrwałe leczenie w ciąży z powodu zagrożenia poronieniem;
• przyjmowanie leków, stres, palenie papierosów czy picie alkoholu przez kobietę w ciąży;
• przedwczesny poród;
• cesarskie cięcie;
• komplikacje podczas porodu (np. niedotlenienie);
• ograniczanie dzieciom ich naturalnej potrzeby badania świata przez zmysły.

Objawy zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci

Nadmierna lub zbyt mała wrażliwość na bodźce sensoryczne. W pierwszym przypadku dziecko może reagować np. płaczem na hałas, unikać określonych rodzajów jedzenia, ubrań czy nie lubi mycia włosów. W drugim przypadku nie zwraca uwagi na zimno czy ból, uderza zabawkami o swoje ciało, zderza się z przedmiotami, tarza się po podłodze, taranuje kolegów i dorosłych, przewraca się. Może też źle reagować na dotyk innych osób. Nie chce się bawić w niektóre zabawy (np. bujać się na huśtawce).

Niewłaściwy poziom uwagi. Dziecko nie potrafi się skupić dłuższy czas na jednej czynności, łatwo się rozprasza.

Obniżony poziom koordynacji ruchowej. Dziecko ma słabą równowagę, często się potyka, przewraca, ma trudności z rzucaniem i łapaniem piłki, może mieć kłopoty z rysowaniem, używaniem nożyczek, ubieraniem się). Dotyczy to całego ciała albo tylko rączek.

Opóźniony rozwój mowy. Mogą to być kłopoty z wymawianiem niektórych głosek, płynnym mówieniem, poprawnym budowaniem zdań.

Nieprawidłowy poziom aktywności ruchowej. Dziecko jest nadruchliwe, wszędzie go pełno – stale biega, kręci się, albo przeciwnie – wszystko przychodzi mu z dużym trudem, niechętnie podejmuje zdania ruchowe, szybko się męczy.

Trudności w zachowaniu. Dziecko nie panuje nad swoimi emocjami, (bardzo szybko zmienia nastroje: od wesołości w mgnieniu oka przechodzi do agresji czy smutku), może mieć problem z przystosowaniem się do nowej sytuacji, reaguje agresywnie lub wycofuje się, jest nieposłuszne, ucieka, chowa się przed dorosłymi, łatwo wpada w złość, unika bliskości.

Problemy z utrzymaniem porządku. Dotyczy to starszych przedszkolaków – dziecko ma kompletny chaos w szafce lub swoim pokoju. Nie umie również zaplanować i przygotować potrzebnych do jakiejś czynności przedmiotów.

Jeśli u dziecka wystąpią niektóre z tych objawów nie panikuj. Warto obserwować dziecko, zasięgnąć porady u pediatry. Można też samodzielnie wypełnić kwestionariusz sensomotoryczny udostępniony na stronie PSTIS (Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej), sprawdzając, czy warto przeprowadzić diagnozę.

Na czym polega terapia integracji sensorycznej

Głównym zadaniem terapii sensorycznej jest wspomaganie rozwoju układu nerwowego dziecka. Opiera się ona przede wszystkim na zabawie i ćwiczeniach dostosowanych do poziomu rozwojowego dziecka. Nie polega jednak na trenowaniu tych czynności, które na co dzień sprawiają dziecku trudność. Wśród sprzętu terapeutycznego znajdziemy różne huśtawki, hamaki, równoważnie, piłki, trampoliny, drabinki, wałki, miękkie materace, deskorolki terapeutyczne itp. W czasie terapii dziecko ma usprawnić swój system sensoryczny i procesy nerwowe. Terapia może trwać w zależności od stopnia zaburzeń i częstotliwości zajęć, od 6 miesięcy do 2 lat.

Jak sensorycznie stymulować rozwój dziecka

Jak wspomniałam na początku, integracja sensoryczna zaczyna kształtować się już w życiu płodowym. Dlatego w tym czasie warto zadbać o umiarkowaną aktywność fizyczną np. spacer, pływanie, bujanie się na hamaku lub na piłce. Te proste codzienne czynności dostarczą bodźców rozwijającemu się dziecku. Poza tym warto głaskać brzuch, mówić do niego, czy delikatnie uciskać w miejscach, w których widać kończyny maleństwa. Zaraz po narodzinach i w pierwszych miesiącach życia dziecka integracja sensoryczna jest związana głównie z zabiegami pielęgnacyjnymi niemowlaka. Ważne jest także delikatne masowanie, dotykanie, głaskanie, tulenie, bujanie, noszenie maluszka np. w specjalnej chuście, układanie go na brzuszku, umożliwienie dziecku poznawania różnych faktur i materiałów, śpiewanie mu, puszczanie muzyki, czytanie bajek, prezentowanie różnych zapachów i smaków. Bardzo ważne jest to, że małe dzieci do optymalnego rozwoju potrzebują różnorodnych bodźców i bliskości opiekuna.

Proste domowe zabawy i ćwiczenia wspierające integrację sensoryczną

Z własnego doświadczenia wiem, że małe dzieci do optymalnego rozwoju potrzebują różnorodnych bodźców i bliskości opiekuna. Wiele zależy od naszych chęci. Moje dzieci zamiast kolorowych zabawek uwielbiały zabawę zwykłą małą plastikową butelką po wodzie mineralnej. Czasem wlewałam do butelki trochę wody, przez co zabawa była jeszcze bardziej interesująca. Świetnie też sprawdzały się garnki i drewniane łyżki.

Bardzo fajnym ćwiczeniem na uruchomienie motoryki małych rączek są zabawy z różnymi masami (np. piasek kinetyczny, ciastolina itp.). Bardziej ekstremalną (tylko dla tych mniej wrażliwych i nadopiekuńczych mam) jest zabawa naszej pociechy w piasku czy błocie, choć tu trzeba pamiętać, że dzieci z zaburzeniami SI nie zawsze lubią się brudzić.

Swoim dzieciom w wieku przedszkolnym często pozwalam asystować przy pieczeniu ciasta czy przygotowaniu posiłków. Dzieci uwielbiają ugniatanie, przelewanie czy przesypywanie oraz dotykanie różnych faktur. Dodatkowo zaangażowanie malucha w przygotowywanie posiłków może zaprocentować także na innym polu – dzieci chętniej próbują dań, w których przyrządzaniu aktywnie uczestniczyły.

Kolejnym, bardzo dobrym ćwiczeniem jest dotykanie farb, malowanie paluszkami, odbijanie całych rączek i stóp.  Takie zabawy uwrażliwiają receptory. Malowanie rękami spodoba się szczególnie dzieciom, które nie lubią malować w tradycyjny sposób ze względu na słabe napięcie mięśniowe. Również pisanie literek czy rysowanie różnych kształtów w rozsypanej na stole np. mące czy piasku pomaga uwrażliwiać receptory małych rączkach.

Jak wykorzystać maty ORTO w integracji sensorycznej

Maty ORTO są świetnym narzędziem wspomagającym integrację sensoryczną. Można je ułożyć w ścieżkę sensoryczną. Chodzenie po takiej ścieżce, to świetny masaż dla małych stóp, pobudza różne receptory, stymuluje równowagę, ćwiczy koncentrację oraz poprawia koordynację wzrokowo-ruchową i sprawność manualno-motoryczną. Dzięki różnorodnej powierzchni mat (np. szyszki, żołędzie, kamienie, kolce, trawa itp.) oraz ich różnej twardości maluch poznaje zróżnicowane faktury.

Ponieważ maty łączą się ze sobą jak puzzle i są kolorowe dzieci w wieku przedszkolnym mogą je same układać tworząc różne kształty i wzory. To z kolei stymuluje i rozwija wyobraźnię, pamięć i uczy kolorów. Mój najmłodszy syn bardzo lubi usiąść i bawić się matami – podnosi je, upuszcza na podłogę, a jak mu się znudzi to zaczyna po nich dreptać.

Maty ORTO można również ułożyć w ścieżkę i poprosić dziecko, żeby po niej przeszło w jedną i w drugą stronę, ale tak, aby nie wyjść poza obrys ułożonych mat. Aby jeszcze bardziej zmotywować naszą pociechę na końcu ścieżki można położyć jakieś zabawki i poprosić, żeby maluch przeszedł po ścieżce i nam je przyniósł.

Moje dzieci uwielbiają też zabawę w kolory (dochodzi o element rywalizacji). Rozkładamy maty ORTO w różnych kolorach i fakturach w niewielkiej odległości od siebie. Dzieci stają na jednej z mat. Następnie mówię jakiś kolor, a one mają za zadanie jak najszybciej przejść na matę w danym kolorze. Dla starszych dzieci można utrudnić powyższą zabawę i powiązać z niektórymi kolorami mat jakieś konkretne zadanie, np. stając na macie żółtej trzeba zrobić przysiad, albo stając na macie niebieskiej trzeba zrobić skłon itp.). Można także umówić się z dzieckiem, że np. na kolor czerwony dziecko pozostaje na tej macie, na której stoi i nie może się poruszyć. Podczas zabawy dobrze jest też wykorzystać muzykę.

Oczywiście maty ORTO można wykorzystać na wiele innych sposobów. Dzieci bawiąc się na matach ORTO ćwiczą także sklepienia stóp, co jest świetną profilaktyką płaskostopia. Chodzenie po matach relaksuje i delikatnie masuje, poprawia krążenie i wzmacnia odporność. Przy zakupie mat ORTO otrzymają Państwo przykładowy zestaw ćwiczeń. Maty ORTO można kupić w naszym sklepie w gotowych zestawach lub stworzyć swój własny nabór mat sensorycznych. Ponieważ nasze maty są pojedynczymi modułami-puzzlami zawsze można później dokupić kolejne elementy.

Życzę dobrej zabawy z dziećmi!